بازدید از احمد آباد،مزار دکتر محمد مصدق

از تهران که راه افتادیم به این فکر می‌کردیم که قطعا نمی‌گذارند وارد "قلعهٔ احمدآباد" شویم ولی دل را به دریا زدیم و رفتیم ،می‌گفتیم هر طور شده داخل می‌شویم ولو شده از در بالا برویم!

بعد از هشتگرد کرج،از خروجی وارد "نظرآباد" شدیم و وارد جاده  قدیم شدیم،تا آبیک رفتیم و پرسان پرسان وارد جاده‌ای شدیم که منتهی به احمد آباد می‌شد.

خیلی سعی کرده‌اند نشانی از دکتر مصدق نماند،ردی ،تابلویی و یادی باقی نماند اما وقتی از مردم راه را می‌جستم از نوجوان تا جوان و سالمند می‌گفتند: "احمد آباد مصدق را می خواهید؟!"

مصدق در قلب مردم منطقه بود و نیازی به تابلو نداشت،کسی هم که جویای او باشد به هر نحو شده پیدایش می‌کند.

از چگونگی ورود به خانه می‌گذرم!

"قلعه" خیلی غریبانه‌تر و حقیرانه‌تر و دلمرده‌تر از آن بود که وصفش را شنیده بودم!

یعنی یکی از بزرگترین و وطن‌پرست ترین رجال سیاسی این کشور که نام و آوازهٔ او در تاریخ ایرانزمین تا به ابد ثبت است در این بیغولهٔ مغموم و غمبار ذره ذره جان داده است!؟

خیالش هم ناراحت‌کننده و رنج‌آور است.

یکی "از تهران تا قاهره" پا به فرار میگذارد ودرآنجا دفن می‌شود ،دیگری با عزت و احترام در وطن خویش ایستادگی می‌نماید و در زادگاه خود به خاک سپرده میشود.

نمیدانم چرا "شاه سابق ایران" به هر کسی علاقمند بوده یا او را حبس می‌کرده و یا به تبعید می‌فرستاده!

همسرش،فرح دیبا می‌گفت شوهرش خیلی به دکتر مصدق علاقمند بوده و ملی شدن صنعت نفت را مرهون تلاشهای مصدق بوده است! 

او همچنین می‌گفت همسرش خیلی به امیرعباس هویدا (۱)علاقمند بوده! 

اما هویدا در زمان انقلاب۵۷ با دستور شاه در زندان جمشیدیه بود!

چند اتاق تودرتو وعکس‌هایی از او بر دیوار.اتاق‌هایی سرد که تاریخی را به خود دیده‌اند.اتاق‌هایی که هر گوشه‌شان تنها، تنهایی او را به یاد می‌آورند، ده سال زمان کمی نیست، یک عمر است.مردی که زندگی‌اش را فدای آزادی و استقلال میهنش کرده بود،پیر احمدآباد چگونه این قفس را تحمل کرده؟ چگونه او را در این زندان تاریک به بند کشیدند!؟

دکتر در روزهای آخر عمر خود درباره حوادث سال ۳۲ می‌گوید:

كمونيسم را بهانه كرده‌اند كه نفت ما را ۱۰۰ سال ديگر هم غارت كنند. دادگاه نظامی مرا به سه سال حبس مجرد محكوم كرد كه در زندان لشكر ۲ زرهی آن را تحمل كردم. روز ۱۲ مرداد ۱۳۳۵ که مدت آن خاتمه یافت به جای اینکه آزاد شوم به احمدآباد تبعید شدم و عده‌ای سرباز و گروهبان مأمور حفاظت من شدند. اکنون که سال۱۳۳۹ خورشیدی هنوز تمام نشده مواظب من هستند و من محبوسم و چون اجازه نمی‌دهند بدون اسکورت به خارج [قلعه] بروم در این قلعه مانده‌ام و با این وضعیت می‌سازم تا عمرم به سر آید و از این زندگی خلاصی یابم.

از نیمه شب ۱۴ اسفند سال چهل و پنج رو به بیهوشی رفت و سرانجام در سحرگاه همان روز در بیمارستان نجمیه درگذشت.

بزرگمرد دیگر اسیر نبود،آزاد شد!

این خانم چه می گوید!؟

مصدق در دادگاه نظامی گفته بود:من می خواهم از افتخاری که نصیب آن مرد شده یعنی توانسته متهم لجوج و عنود ردیف یک را که برای اولین بار از روی لجاج و خیره سری به جنگ با استعمار برخاسته روی کرسی جرم و جنایت نشانده استفاده کنم و شاید برای آخرین بار در زندگی خود ملت رشید ایران را از حقایق این نبرد وحشت انگیز مطلع سازم و مژده بدهم:

مصطفی را وعده داد الطاف حق       گر بمیری تو نمیرد این ورق

همین که ۴۶ سال پس از مرگ او این ورق (یاد او) نمرده از همان «الطاف حق» حکایت می کند... 

 (روایت آخرین وداع دکتر شاپور بختیار با پیکر دکتر مصدق )

من مصدق را در سيزده سال آخر عمرش نديدم. سيزده سالی که سه سالش در زندان گذشت و بقيه‌اش در مِلک احمدآباد. هر سال به مناسبت نوروز، برايش تبريکی می‌فرستادم و او با نامه‌ای بسيار مهربان جواب می‌گفت. آخرين کاغذی که از او دارم شش روز قبل از درگذشتش نوشته شده است. پادشاه به او اجازه داده بود که برای معالجه به خارج سفر کند ولی مصدق جواب داده بود:

- خير من همانجائی که به دنيا آمده‌ام خواهم مُرد و هيچ دليلی نمی‌بينم که مردی درسن و سال من بخواهد يکی دو سالی بر عمرش اضافه کند.

وقتی از طريق دوستان خبر فوتش رسيد، با ماشين کوچکی که داشتم خود را فوراً به احمدآباد رساندم. خانه در محاصرهٔ  مأموران ساواک بود. بايد اسم می‌داديم.

- آمده‌ايد اينجا چه کنيد؟

- مصدق مُرده است. به من گفته‌اند که او را به اين خانه حمل کرده‌اند.

قبل از اينکه در را باز کنند مدتی با هم مشورت کردند. وارد شدم، کالبد را کنارنهر آبی در آن باغ عظيم و غمزده گذاشته بودند. روز شش مارس ۱۹۶۷ بود. فقط حدود دوازده نفر توانسته بودند جواز آمدن به آنجا را بگيرند و يا شهامت تقاضای اين جواز را از خود نشان داده بودند. بيشتر اين افراد هم زن بودند و از خويشان نزديک مصدق.

مصدق خواسته بود که در کنار شهدای سی تير دفن شود. پسر او اين آخرين تقاضای پدر را با هويدا، که در آن زمان نخست وزير بود، در ميان گذاشت. طبق معمول،هويدا مطلب را به شرف عرض رساند و از طرف شاه مأمور شد که تقاضا را رد کند.بنابراين، طبق تصميم افراد خانواده، مصدق در صحن اتاق ناهارخوری ملک احمدآباد به خاک سپرده شد. ما تابوت او را حدود سيصد متری بر دوش برديم. ملائی که از طرفداران پر و پا قرص مصدق بود(سید رضا زنجانی) مراسم متعارف را به جا آورد. در همان لحظه درها باز شد و تقريباً تمام اهالی ده در اطراف ما جمع شدند.(شستشو وغسل و کفن را مرحوم دکتر یدالله سحابی انجام دادند)

بعد ما به طبقهٔ اول ساختمان رفتيم و از آنجا برای آخرين بار به اتاق آن عزيز ازدست رفته نگاهی کرديم. اتاقی بسيار ساده و بی‌تکلف، با قالی‌های معمولی که تنها مبلش ميز کوچکی بود که روی آن چند روزنامه، يک مجسمه نيم‌تنه از گاندی که کسی به او هديه کرده بود و تصاوير سه دانشجوی جوانی که در تظاهرات ۱۶ آذر کشته شده بودند قرار داشت. کنار ديوار قفسه‌ای بزرگ بود پر از شيشه‌ها و بسته‌های دارو، چون او حتی پس از اصلاحات ارضی، خود بر عهده گرفته بود که دوای مورد نياز اهل ده را تأمين کند.

هر جمعه پسرش، که پزشک است، برای مداوای روستائيان به کمک پدر می‌آمد.من، با کنجکاوی، دری را که در کنار بستر او بود باز کردم. پشت اين در، يکی ازآن آبگرمکن‌های نفتی عظيمی که در مُلک ما طرفداران زياد دارد، قرار داشت. اين آبگرمکن هيولا به چه کار اين مرد سالخوردهٔ بيمار می‌آمد؟ پسرش برايم توضيح داد که به منظور رساندن آب گرم به دهاتيان کار گذاشته شده است، برای آنکه بيايند و رختهاشان را پائين باغ بشويند.

تا لحظه‌ای که به خاک سپرده شد نيز مورد غضب بود. در حالیکه در عزای هر بی سر و پائی مساجد تهران لبريز از جمعيت می‌شد، مصدق در تنهائی جان سپرد. روز پر سوز و سردی بود، از آن روزهائی که شمار کلاغان ده دلمرده از هميشه بيشتر است. روزهفت او نيز طبق سنن مذهبی و ملی باز به آن محل رفتم و از آن پس هم گاه به گاه به آنجا باز گشتم.وقتی به نخست‌وزيری رسيدم اين زيارت تجديد شد.

خدمات دکتر مصدق 

      ۱- موازنهٔ منفی (قانونی برای ندادن هیچ امتیازی به دولتهای استعماری روسیه و انگلیس) در زمان وکالت در مجلس چهاردهم

       ۲- ملی شدن شیلات و کشتیرانی در زمان وکالت در مجلس چهاردهم

       ۳- ملی شدن صنعت نفت ایران (اکتشاف، استخراج و بازرگانی) در زمان وکالت در مجلس شانزدهم

       ۴-اجرای قانون خلع ید از انگلیسیها در صنایع نفت ایران در زمان نخست وزیری

       ۵- ملی شدن مخابرات در زمان نخست وزیری

       ۶- تاسیس بندر آزاد در بوشهر در زمان نخست وزیری

       ۷- لایحه مجازات دادن پاسخ خلاف واقع (مجازات دروغگویی) در زمان نخست وزیری

       ۸- قانون استقلال کانون وکلا

       ۹- تاسیس سازمان نقشه برداری

      ۱۰-  قانون صدور چك

       ۱۱- ایجاد سازمان تربیت بدنی و پیشاهنگی ایران

طرح‌ها و لوایح مهم دولت دکتر مصدق 

       ۱- لغو دادگاه‌های نظامی

       ۲- قانون دادرسی و کیفر ارتش و متمم آن

       ۳- لایحه قانون کار و تشکیل بیمه‌های اجتماعی

       ۴- قانون بازنشستگی کشوری

       ۵- لایحهٔ تشکیل انجمن‌های ایالتی و ولایتی

       ۶-  قانون استقلال شهرداری‌ها

       ۷- اصلاح قانون مطبوعات

       ۸-  لایحهٔ سد سفیدرود

       ۹-  قانون تشکیل اتاق‌های بازرگانی

     ۱۰-  قانون تشویق صادرات و صدور پروانهٔ بازرگانی

      ۱۱-  لایحهٔ بانک توسعهٔ صادرات

      ۱۲-  تشکیل شورای عالی فرهنگ

      ۱۳-  لایحهٔ و متمم قانون وصول مطالبات غیر مالیاتی دولت

      ۱۴-  لایحهٔ القای عوارض در دهات

      ۱۵-  قانون بنگاه عمران کشور

      ۱۶-  لایحهٔ تشکیل پلیس گمرک

بر   بعضی از این طرحها در سالهای بعد عملیاتی شدند. از جمله تشکیل انجمن‌های ایالتی و ولایتی، ساخت سد سفیدرود و بانک توسعه صادرات. و برخی نیز بلادرنگ پس از سرنگونی دولت او، ملغی شدند. از جمله اصلاحات حقوقی و قضایی که در دوران مصدق انجام شده بود.

 

متن کامل وصیت‌نامهٔ دکتر محمد مصدق بدین شرح است:‏

۱- وصیت می‌کنم که فقط فرزندان و خویشان نزدیکم از جنازهٔ من تشییع کنند و مرا در محلی که شهدای ۳۰ تیر مدفونند، ‏دفن نمایند. 

۲- بدون سند رسمی یا نوشته به خط و امضای خود به کسی مدیون نیستم. ‏

۳- ‏نظر به اینکه طبق اسناد رسمی ثبت شده در دفتر اسناد رسمی شماره ۳۹ تهران منافع دو سال از خانه‌ها و مستغلاتی که ‏به فرزندان خود بخشیده‌ام پس از مرگ تعلق به اینجانب دارد به شرح ذیل:‏

الف- منافع خانه واقع در کوچه ازهری ملک خانم ضیاء اشرف بیات مصدق سند شماره ۴۲۱۵۶ (۲۹ اسفند ۱۳۲۹)‏

ب- منافع چهاردانگ از خانه‌هایی که در آن سکونت داشتم، ملک آقای مهندس احمد مصدق، سند شماره ۴۲۱۵۷ (۲۹ اسفند ‏‏۱۳۲۹)‏

ج- منافع خانه مسکونی همسر عزیزم، ملک آقای دکتر غلامحسین مصدق سند شماره ۴۲۱۵۸ (۲۹ اسفند ۱۳۲۹)‏ حق‌الارض عمارت دو اشکوبه و دو گاراژ، ملک دکتر غلامحسین مصدق، سند شماره ۴۲۱۵۹ (۲۹ اسفند ۱۳۲۹) که در سال ‏به یکصد و بیست هزار ریال (دوازده هزار و تومان قطع شده)‏

د- مستغلات واقع در خیابان ناصرخسرو، ملک‌بانو منصوره متین‌دفتری، سند شماره ۴۲۱۶۰ (۲۹ اسفند ۱۳۲۹)‏ از بابت منافع سال اول مبلغی که در صورت جداگانه به خط اینجانب تنظیم شده به اشخاص مفصله در آن صورت بپردازند و ‏هرچه باقی ماند، برای نماز و روزه و حج اینجانب به کار برند و از عواید سال دوم قطعه زمینی که برای باشگاه دانشجویان ‏دانشگاه تهران مناسب باشد، با نظر نمایندهٔ آقایان مزبور خریداری شود و چنانچه آقایان دانشجویان قطعه زمینی در اختیار ‏داشته باشند، مبلغ مزبور را به نماینده یا نمایندگان قانونی آقایان دانشجویان تحویل دهند که آن‌ها خود مبلغ مزبور را صرف ‏تعمیر ساختمان جدید آن بنمایند. چنانچه وصیت‌نامه دیگری از نوشتجات غارت شده یا در خانه نزد دیگران است از درجه ‏اعتبار ساقط است. ‏

        احمدآباد، ۲۰ آذرماه هزار و سیصد و چهل و چهار هجری شمسی

  دکتر محمد مصدق

پی نوشت،(۱):
محمدرضا پهلوی برای آرام کردن مردم، هویدا و چند تن دیگر از رجال سرشناس سیاسی دوران زمامداری خود را بازداشت کرد. البته هویدا می‌دانست که این بازداشت برای آرام کردن مردم است و با بازداشتهای سیاسی و معمول فرق دارد.اما نمی‌دانست که بازداشتش تا روز پیروزی انقلاب ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ ادامه خواهد داشت. وی تنها مقام بلند پایه رژیم محمد رضا پهلوی بود که علی‌رغم داشتن امکان فرار، از ایران نگریخت و از طریق داریوش فروهر تسلیم دولت موقت مهندس مهدی بازرگان شد.

 مسعود بهنود  در کتاب "۲۷۵ روز بازرگان" (صفحه ۲۶۷) نوشته است:"او در ۲۲ بهمن ۵۷ پس از فرار نگهبان‌ها از پادگان جمشیدیه از زندان بیرون آمد و به منزل آقای طالقانی تلفن زد و از آن طریق خود را تسلیم کرد. سپس به دادگاه انقلاب تحویل داده شد و با حکم صادق خلخالی قاضی دادگاه اعدام شد.