بی شک گروه های مختلف از مجاهدین و چریک های خلق و فدایی،کمونیست ها و مذهبیون با رژیم پهلوی جنگیدند و در پیروزی انقلاب و سرنگونی حکومت پهلوی سهیم بودند،خیلی از آنها آزادی خواهانی غیور بودند که با هدف برقراری عدالت و مساوات و کسب سربلندی و سرافرازی ایران مبارزه کردند و جان خود را در این راه نهادند.اما این ملایان بودند که با زیرکی و اتکا به شقاوت و فریب و نیرنگ دیگران را حذف کردند و حکومت را غصب کردند و آنقدر جاه طلب بودند که برای رسیدن به قدرت حتی خودشان را هم تحمل نکردند و رهبرانشان از جمله بهشتی و مطهری و مفتح و ... را هم از میدان به در کردند .
قطعا افرادی که در این مقاله نام برده می شوند سنخیتی با به اصطلاح مجاهدین امروزی(دار و دسته ی مسعود و مریم رجوی) ندارند.آنان خون خود را برای اعتلای ایران فدا کردند و اینان خون مردم بی گناه را ریختند و می ریزند تا خود باقی بمانند.کسانی که در آغوش صدام جانی و دیوانه جای گرفتند و با تبانی او جوانان این مملکت را در جبهه ها و شهرها به خاک و خون کشیدند.
درود به روان "آن مجاهدین" جان برکف و یادشان گرامی باد
.
.
.
.
.
اشرف دهقانی
برای توصیف هر چه دقیق تر وضعیت و چگونگی مبارزه و مقاومت زندانیان سیاسی در زندان های تحت سیطره جمهوری اسلامی در دهه ۶۰، لازم است دو حوزه از مقاومت و برخوردهای مبارزاتی را از یکدیگر متمایز سازیم. حوزه اول مربوط به مبارزه و مقاومت به هنگام دستگیری و شکنجه در دوره بازجوئی است. اعدام ها و چگونگی برخورد انقلابیون به این امر نیز در این حوزه بررسی خواهد شد. حوزه دوم به چگونگی پایداری و ایستادگی زندانیان سیاسی در مقابل انواع شکنجه های جسمی و روحی پس از دوران بازجوئی مربوط می شود.
مبارزه و مقاومت در دوران بازجوئی (به نقل از کتاب "در جدال با خاموشی - تحليلی از زندان های جمهوری اسلامی در دهه ۶۰")
اول به مورد مبارزه و مقاومت در دوران بازجوئی بپردازیم.
******
ای عزیز دریای عشق را ساحلی نیست؛ در راه عشق جز آن که از جان خود گذر کنی راه دگری نیست.
"بحریست بحر عشق که هیچش کناره نیست
آنجا جز آن که جان بسپارند چاره نیست"
همان طور که می دانیم اوج دستگیری نیروهای انقلابی در این دهه، در سال های 60 و 61 بود. در این سال هاست که حاکمیت برای اولین بار چهره ای به غایت ارتجاعی از خود نشان داده و در اتاق های بازجوئی و در زیر زمین زندان های خود، قساوت و شقاوت را به حد اعلا می رساند؛ و از طرف دیگر درست در همین سال هاست که یکی دیگر از مبارزه جویانه ترین، قهرمانانه ترین و شورانگیز ترین پایداری ها و رزمندگی ها در تاریخ معاصر ایران به منصه ظهور می رسد. در سال های بعد این دهه نیز ما باز با انقلابیون جان بر کفی مواجه می شویم که در مقابل شکنجه های بسیار وحشیانه ایستادگی نموده و سر تسلیم به دژخیمان فرود نیاوردند. از اینجاست که با توجه به کثرت چنان انقلابیونی باید با افتخار تمام اعلام نمود که دوره هستند. انقلابیونی که "عشقشان به خلق با کینه شان به دشمن برابر بود"؛ آنها که در زیر وحشیانه ترین شکنجه ها " قفلی از عشق به خلق" بر لبانشان زدند و "افسانه شکنجه و درد را" به هم ریختند. آنها انقلابیونی بودند که "مرگ را به لرزه" در آوردند؛ همان ها که "از درد فراتر، از شکنجه فراتر، حتی از مرگ قوی تر" بودند. کلمات توی گیومه که در شعر بلند سال 50 در وصف مقاومت قهرمانانه رفیق بهروز دهقانی در زیر شکنجه سروده شده، حال نه یک نفر و یا تعداد معدودی بلکه ده ها تن از انقلابیون را شامل می شدند. اگر شاملو از "نازلی" سخن گفته است که به دلیل حاکمیت سانسور یک نام مستعار برای وارطان قهرمان است(1)، در دهه 60 ما با صدها وارطان روبرو هستیم. با "نازلی" که این بار یک نام مستعار برای انقلابیون گمنام ایران در دهه 60 است؛ انقلابی گمنامی که در مقابل دشمن سرخم نکرد و...
سرافراز دندان خشم بر جگر خسته بست و رفت..."
این "نازلی"، انقلابی گمنامی است که:
"چو خورشید
از تیرگی بر آمد و در خون نشست و رفت..."
ستاره ای که:
" یک دم درین ظلام درخشید و جست و رفت..."
او "بنفشه بود
گل داد و
مژده داد: "زمستان شکست!" و رفت.
آری وجود طیفی از افراد در حال حاضر زنده که علیرغم وابستگی های سیاسی ای که داشتند زندگی شان مسیر زندان و شکنجه را طی نکرد، بدون مقاومت آن مبارزین سرافراز در مقابل جمهوری اسلامی امکان پذیر نبود. آن انقلابیون یا در زیر شکنجه جان باختند و یا با همه اسرارشان در دل به جوخه اعدام سپرده شدند. (2) از میان آن قهرمانان، براستی نام کدام ها را می توان به عنوان نمونه بیان نمود جائی که خیلی از آنان حتی نامشان را هم به دژخیمان نگفتند و با لبانی بسته در زیر شکنجه جان باختند. نام آن انقلابی چه بود که در حالی که از سقف آویزانش کرده بودند (و این، تازه پس از کتک های وحشیانه و شلاق خوردن های وحشیانه تر بود) به رفیق تازه وارد به "قصاب خانه"- جائی که انقلابيون را همانند آنچه در قصاب خانه ها ديده می شود از سقف آويزان کرده بودند- قوت قلب می داد. چه تحسینی شایسته عظمت برخورد این انقلابی است! امیر.ص این را خود شاهد بوده است: "مثل قصابی ها آدم ها را به انواع مختلف آویزان کرده بودند.... یکی از بچه ها که به سختی می توانست حرف بزند گفت: کمی تحمل کن دست هایت بی حس می شود و دیگر درد ندارد!"٭. و اساساً کدام یک از آن انقلابیون را می توان به عنوان نمونه برگزید جائی که هر یک از آنها خود نمونه بودند. جائی که هر یک به گونه ای و در شکلی متفاوت از دیگری پنجه در پنجه دژخیم و دیوی انداخته و او را بر زمین زده اند! آنها بی نام ها و گمنام ها هستند! قهرمانان بی نام و گمنام دهه 60!
به راستی، رزمندگی کدام قهرمان را باید یاد آوری نمود! آیا باید از هادی کابلی، عضوی از مرکزیت چریک های فدائی خلق یاد کرد- از داداشی که یادآور روح و خصال یک داداشی دیگر نیز بود! (3) او که با تنی سوخته و ذغال شده از شکنجه، زندگی را بدرود گفت در حالی که در دل خود از اطلاعاتی حفاظت کرده بود که با ندادن آنها به شکنجه گران، نهال زندگی بسیاری را شکوفا و سبز محفوظ داشت. از مهناز نجاری، يک دختر کارگر هوادار چريک های فدايی خلق یاد کنم! از او که برای نجات زندگی کسی که با او دستگیر شده بود، همه به اصطلاح "جرم"ها را به گردن گرفت! شکنجه شد، چیزی نگفت. شکنجه شد، اطلاعاتی نداد. شکنجه شد و خونش را نثار نمود تا ترس و خوف و ریا (ترس و خوف و ریای همراهانی که هچون او پایدار نماندند) جای خود را به حقیقت و زیبائی، و پاکی و راستی بدهد.( 4)
یا باز از بی نام ها بگویم! آری: "گفتم که در آن اتاق بازجوئی، دو جوان دیگر را هم شکنجه می‌کردند. در یک فرصت مناسب توانستم جوانی را که نزدیکتر به من بود ببینم. مردی بود سی و چند ساله که با چشم بند به حالت دمر روی زمین خوابانده و دست ها و پاهایش را بسته بودند و در این حالت به شدت با کابل کتکش می زدند. او هیچ نمی گفت. تنها گاهی فریاد می کشید و آب می خواست که به او نمی دادند. بعد از مدتی دیگر صدایش نیامد.... ناگهان در اتاق سکوت برقرار شد و بازجوها که برای مطلع نشدن ما از ماجرا با هم پچ پچ می کردند، به دنبال دکتر رفتند. يکی از آنها فرياد می زد که پس اين شيخ حرامزاده کجاست (منظورش دکتر شيخ الاسلام زاده بود). بالاخره پس از مدت کوتاهی زندانی را کشان کشان به بهداری بردند. نمی دانم بر سر او چه آمد. اما آنقدر می دانم که تعداد زندانیانی که بر اثر شکنجه می مردند، کم نبود."٭. به راستی چنین عظمت هائی را با کدامین سخن می توان به توصیف در آورد! این نمونه های قهرمانی را بدلیل کثرتشان نمی توان یکایک اسم برد. در نوشته های زندانیان باقی مانده از آن دوره به نام قهرمانانی بر می خوریم که شدید ترین شکنجه هائی که به تصور نمی آیند را تحمل کرده اند. آنها یاد آور قهرمانان جان برکف دهه 50، در دهه 60 بودند. همان زندانیان "قهرمان شکست ناپذیر"ی که نه "دستگاه امنیتی شاه " و نه "دستگاه های اطلاعاتی" جمهوری اسلامی، حتی" به خصوص از نوع فلاحیان و سعید امامی آن" هم "پس از ماه ها شکنجه از گرفتن هر گونه حرفی و سخنی" از آنان نا امید می شدند. "و تو همه ی رازهایت را با خود می بردی، نه رفیقی را می فروختی و نه بر سر اعتقادات معامله می کردی". انقلابیونی چون شهرام محمدیان که در اتاق مرگ کمیته شهید شد؛ و چون علی جدیدی که هشت انگشت پای وی در "زیر کابل پریده بود.... او سرافرازانه در اول ماه مه سال 62 به جوخه تیرباران سپرده شد و همه رازهایش را با خود برد."( 5) "در زندان شهرستان روزی صدای فریاد و ناله های فردی را از زیر هشت شنیدم. صدای یک دختر بود. چند سلول با سلولم فاصله داشت و از پنجره زیر سقف صدای فریادی می آمد. دو مرد بازجو ساعت ها دختری را شکنجه می کردند. بیشتر، اطلاعاتی در باره برادرش می خواستند. در ابتدا صدای التماس و ناله دختر و نیز صدای ضربات شلاق می آمد. اما دختر در حین بازجوئی شروع به گفتن بد و بیراه به بازجوها کرد. شکنجه گرها نیز به تلافی بر شدت شکنجه ها افزودند. بازجوئی اش از حدود یازده صبح شروع شد و تا ساعت دو بامداد روز بعد ادامه داشت. آن دختر زیر شلاق دم بر نمی آورد و اطلاعات نمی داد."٭ به راستی شیدا (شیدا بهزادی) (6) و شیدا های پاک دیگر کدام آینده درخشان را در جلوی چشم خود داشتند که با آن همه شکنجه ای که دیده بودند، باز به روی زندگی لبخند می زدند! در سال 60 در زندان قزل حصار، دو دختر شیدا با جسارتی غیر قابل توصیف، در مقابل دو چشم پر غیض و خون آلود لاجوردی جلاد، نقاب از چهره "کوکلس کلان" ها برکشیدند. آن کدامین عشق در قلب های پاک آنها بود که به چنین کاری فرمان داد!؟ بلی، این، همان عشق به زندگی، عشق به انسانیت و به زندگی های زیبا در وجود آن شیداها بود که آمیخته با جسارت انقلابی می خواست کسانی را بر ملا و رسوا سازد که برای ویرانی و خشکاندن باغ زندگانی دیگران- در ازای حفظ زندگی حقیر خود، به آنجا آمده بودند. در این سال ها بسیاری از زندانیان سیاسی درست به گونه ای که از انقلابیون دهه 50 یاد گرفته بودند، با دژخیمان زندان رفتار می نمودند. بیژن مجنون یکی از آنهاست که علیرغم شکنجه های وحشتناکی که تحمل کرده بود، هنوز فریادش بلند بود. او کسی بود که "در دادگاه بلند شد و گفت اگر بمن تفنگ بدهید تک تکتان را می‌کشم"٭٭ آیا با این سخن این رزمنده فدائی به یاد مجاهد مبارز علی میهن دوست نمی افتید که در سال 51 در دادگاه عین چنین جملاتی را در مورد مزدوران رژیم شاه بر زبان آورده بود! حقیقتاً که چنان مبارزانی با مبارزه و مقاومت جانانه خود در دهه 60 ، جلوه گر حضور زنده و تأثیر گذار جانباختگان قهرمان سال های50 بودند. آنان هر آنچه از رفتارها و عملکردهای سمبل های انقلابی گذشته خود آموخته بودند را در این سال ها در اعمال و رفتارهای قهرمانانه خود، متبلور ساختند. ما در خود سال 60 با مبارزین انقلابی ای مواجه می شویم که درست به شیوه رهبران و بنیانگذاران چریک های فدائی خلق و مجاهدین خلق در سال 50 و 51، به هنگام رفتن به صحنه اعدام، سرود می خوانند و شعارهای انقلابی می دهند. بعضی از زندانیان باقی مانده از آن سال ها مشخصاً در این مورد نوشته اند. من خود در سال 60 در میان خبرهائی که از زندان تبریز می رسید این را نیز شنیدم که روح انگيز دهقانی و مبارزین انقلابی دیگری چون بهزاد مسيحا که همراه او بودند، آن گونه مرگ خویش را سرودی کردند. (7) آری از این حماسه سازان در دهه 60 بسیار بودند؛ از این "عاشقان شرزه که با شب نزیستند"، از این " ققنوسان صحراهای شبگیر". (8) در سال 60 و در سال های 60 بسیارها بودند از آن "ستاره دنباله دار اعدامی" که به ننگ و خفت و تسلیم تن در ندادند، گلشنی از ستارگانی که در زندان های سراسر ايران دسته دسته با پاهای استوار به ميدان های تير رفتند؛ کسانی که با لبان خندان، گوئی که عازم مسافرتی هستند، همبندی های خود را می بوسيدند و يا با سر دادن شعاری حاوی ابراز ایمان خود به پیروزی، از آنها خداحافظی کرده و می رفتند. اکنون، نام سوزان نیکزاد ، ناهید محمدی، سیما دریائی (9) را بیاد دارم. دو عزیز اول از هواداران سازمان چریک های فدائی خلق ایران- اقلیت و سیما در ارتباط با چریک های فدائی خلق ایران قرار داشت. سوزان در آبان و ناهید و سیما در آذر سال 60 اعدام شدند. یاد باد یاد همه این یاران؛ و یارانی دیگر چون صمد صمدی (یکی از هواداران سازمان مجاهدین) که با قلبی که از آرزوی سعادت و شادی توده های دربند ایران سرشار بود، در زندان تبریز در مسیر راهش به مسلخ عشق، قبل از این که از "در آبی" آن زندان گذشته و به محوطه ای برسد که جوخه اعدام در انتظارش بود، فراموش نکرد که درب سلول دوستان و رفقای زندانیش را باز کند و برای آنها آرزوی شادی نماید: اوشاقلار شاد قالون! (بچه‌ها شاد بمانید. نقل از یاشار روشن)
ما در این سال ها به جای هر انقلابی پاکباخته گذشته در دهه 50 که در اثر شکنجه زندگی را بدرود گفتند، واقعاً ده ها و صدها کمونيست و مبارز انقلابی داشتیم که در زير شکنجه جان باختند. علاوه بر نمونه هائی که در بالا اشاره شد، یکی دیگر از آنان، سهیلا مصدقیان فر، دختر 17 ساله هوادار مجاهدین بود. او را 48 ساعت بطور مستمر کابل زدند تا بالاخره زیر شکنجه جان باخت. سیف الله در مقابل وحشیانه ترین شکنجه ها نیز حاضر به تسلیم نشد. سیف الله شیخ سادات سامانی، یکی از هواداران مجاهدین که بنّا و اهل شهر کُرد بود. چگونگی شهادت او را از زبان همسلولی وی بشنویم: "در دوره زندان من در اصفهان، در داخل کمیته صحرایی راهرویی بود که سیزده تا سلول یک طرف راهرو بود و سیزده تا طرف دیگر. به دو تا سلول آخر نزدیک دستشوئی می گفتیم کاخ. چرا که توی این سلول ها توالت بود و کسانی را که در اثر زدن آش و لاش می کردند و نمی توانستند از در سلول بیرون بیایند، می گذاشتند اونجا..... سیف الله را زیر شکنجه کشتند و جنازه اش را آوردند توی سلول. بازجو به پاسدارهایی که توی زیرزمین سیف الله را وحشیانه می زدند گفته بود که این کارش تمام شد. اما مزدوران به حساب این که بازجویی سیف الله تمام شده جنازه او را توی سلول آوردند. وقتی جسد را روی زمین گذاشتند، من با دیدن این که دستش زمین افتاد فهمیدم که او جان باخته است. ولی از آنجا که خودم نمی توانستم راه بروم، کشان کشان خودم را بطرف او رساندم. دستش را بلند کردم و فهمیدم که چه اتفاقی افتاده. فقط یادم هست که شروع کردم با صدای بلند به فریاد زدن که سیف الله را کشتند..... آنقدر اوضاع هیستریک بود که من ناخود آگاه شروع کردم به شعار دادن..."٭.
در سال های ۶۰ و ۶۱ زندانیان سیاسی انقلابی، در راهروهای زندان ها با تن های شکنجه شده رها می شدند چرا که شکنجه گران سرشان بسيار شلوغ بود و فرصت جا به جا کردن زندانيان را نداشتند. زندانيان تازه دستگیر شده، از زير چشم بند آنها را می ديدند و با حيرت پيش خود می گفتند: "زنده است يا مرده"!؟ اما جواب هر چه بود، آن قهرمانان برای حفاظت از زندگی، برای حفظ و تداوم زندگی و سرزندگی، برای آفرینش زندگی های شاداب در جامعه، چنان شکنجه های وحشيانه ای را به جان خريده بودند. آنها "لاله"ها و شقایق هائی بودند با داغی در سینه، عاشقانی که "محتبشان بیشتر از همه ما بود". زمستانی سخت آغاز شده بود "و هر چه تخم لاله بود"، می خشکاند. "اگر لاله خون خودش را بر زمین نمی ریخت، زمین برای همیشه لاله را فراموش می کرد، مردم هم دیگر لاله را نمی دیدند." بلی، لاله های دهه 60 "نمی خواستند مردم باور کنند که راستی راستی لاله ای در صحرا نمانده. می خواستند تپه ها را پر لاله کنند، سرخ کنند." (عبارات توی گیومه از "افسانه محبت"، صمد بهرنگی، می باشد). چنين بود که در قصاب خانه هائی که نام زندان های جمهوری اسلامی را بر خود داشتند، ده ها و صدها حماسه مقاومت آفريده شد، يکی اعجاب انگيزتر و تحسين برانگيزتر از ديگری. بلی، این زندانیان سیاسی، این کمونیست ها ، این مبارزین انقلابی، این فرزندان راستین خلق، نمونه ای از ده ها و صدها تنی بودند که با چنین روحیه مبارزه جویانه والا، برگ های تازه ای بر صفحات تاریخ مبارزه و مقاومت مردم مبارز ایران افزودند. اجازه دهید در اینجا به یاد آنان شعر "آن عاشقان شرزه " از شفيعی کدکنی (م.سرشک) را با هم بخوانیم:
آن عاشقان شرزه كه با شب نزيستند
رفتند و شهر خفته ندانست كيستند
فريادشان تموج شط حيات بود
چون آذرخش در سخن خویش زیستند
مرغان پر گشوده ی طوفان كه روز مرگ
دريا و موج و صخره بر ايشان گريستند
می گفتی ای عزيز ! سترون شده ست خاک
اينك ببين برابر چشم تو چيستند
هر صبح و شب به غارت طوفان روند و باز
باز آخرين شقايق اين باغ نيستند.
...
بگذارید در اینجا از مبارزین دلیری نیز یاد کنیم که نه در خود سال 60 و یا در سال های اول دهه 60 بلکه در سال های بعد، پس از گذراندن تجربه های مختلف در زندان و بودن در میان همبندی هایشان، خونشان را در راه آزادی و رهائی کارگران و زحمتکشان از قید هر گونه ظلم و ستم نثار نمودند، مبارزینی که پس از سال ها ماندن در زندان به جوخه اعدام سپرده شدند. در مورد چگونگی برخورد دلیرانه آنها و تأثیر آن بر زندانیان عادی، یکی از زندانیان سابق می نویسد: "از این دوره خاطرات بیاد ماندنی و جالبی برایم به جا مانده که هیچ گاه فراموشم نخواهد شد. یکی از آنها بردن بچه های اعدامی برای اعدام بود که افراد عادی وقتی آنها را می دیدند که گشاده رو و خندان با همه روبوسی کرده و خداحافظی می کنند و به سوی مرگ می روند، به هیچ وجه برایشان قابل لمس و درک نبود...." نام بعضی از آن انقلابیون عبارت بودند از: "مسعود صدیق (فدائی)، سیاوش حدادی مقدم (فدائی- ویژه کار)، محمود محمودی (فدائی–ویژه کار)، خلیفه مردانی (اتحادیه کمونیست ها)، مسعود قماشی (اتحادیه کمونیست ها)، مسعود سلطانی (چریک های فدائی)، محمد رضا کریمی مقدم (مجاهد)، شرف الدین (جناح 16 آذر)، قاسم شکوری (مجاهد)، اسماعیل... (راه کارگر) و..."٭ (لازم به یاد آوری است که "اسماعیل معارفی" نام کامل آخرین فرد در لیست بالا می باشد. به گفته یکی از هم زندانی های او، شهاب شکوهی، اسماعیل معارفی قبلاً اقلیتی بود که اندکی قبل از دستگیریش به راه کارگر پیوسته بود.). در رابطه با برخورد آن مبارزین استوار با مرگ، نقل خاطره ای که در رابطه با مورد مسعود صدیق از طرف یکی از همبندی های او نوشته شده است می تواند با گویائی بیشتری واقعیت فوق را بیانگر باشد. همبندی او می نویسد: "چهارشنبه روز نفرت انگیزی برایمان بود. صبح زود اعلام می کردند که فرد با کلیه وسایل به بیرون بیاید. با گفتن این حرف، برای آن افراد که وضعیت مشخصی داشتند، مسجل بود که برای اعدام می برند. در نتیجه تمام بچه های بند به سراغش رفته و با او روبوسی کرده و وداع می کردند و اگر فرصتی باقی می ماند، بعضی ها نیز سرود می خواندند. آنها عموماً با رویی گشاده و چهره ای خندان که هیچ گاه از یاد نخواهد رفت می گفتند و می خندیدند. مثل روزهای قبل خوش و بش می کردند. گویی عازم مسافرتی شیرین هستند و هیچ ترس و نگرانی به دلشان راه نمی دادند. این موضوع باعث می شد که روحیه افراد صد چندان قوی تر شود.
یکی ار نمونه های فراموش نشدنی مسعود صدیق بود. او از بچه های فدائی بود که در زمان دستگیری اش با خود سلاح حمل می کرد. مسعود در سال 62 مسئول عملیات حمله به سفارت ژاپن در تهران بود. او پیوسته در حال شوخی و خنده بود، تا جائی که به عنوان یکی ار افراد شلوغ بند معروف شد. مسعود صدای زیبائی نیز داشت. در مراسم مختلف از او درخواست می کردند که بخواند. بویژه وقتی که ترانه "نسیم فروردین" از مرضیه را می خواند، بچه ها واقعاً لذت می بردند، تا جائی که همیشه بچه ها می گفتند که نسیم فروردین را باید فقط از مسعود شنید.
چند ماه بعد از این وقایع (1366)، در یکی از همین چهارشنبه ها، صبح زود اسم او را خوانده و با کلیه وسایل خواستند. همه بچه ها به طرف اتاق آنها هجوم برده تا آخرین دیدارشان را با او داشته باشند. بعد از پایان روبوسی، بچه ها گوش تا گوش اتاق نشسته بودند و او را در میان گرفته و به نوبت سرود می خواندند. خود او نیز یک سرود انقلابی خواند. وقتی سرودش به پایان رسید، یکی از بچه ها رو به او کرده و گفت: مسعود، یک بار دیگر ترانه "نسیم فروردین" را برایمان بخوان! او که می دانست برای آخرین بار این ترانه را خواهد خواند، با تمام احساسش شروع به خواندن کرد. در طول خواندن او اشک در چشمان بسیاری از بچه ها جمع شده بود و در دلشان آرام می گریستند. و نسیم فروردین او به پایان رسید و رفت."٭ اما.... "تو نمی دانی مُردن وقتی انسان مرگ را شکست داده است، چه زندگیست!" (شاملو)
هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق
ثبت است در جریده عالم دوام ما
ترجمه ترکی:
عشق ایله کؤنلو دالغالانان اؤلمز هئچ زمان
وارلیق صحیفه سینده یازیبلاردواممی٭
در آخر این قسمت جا دارد که از زندانیان خستگی بدر نکرده از زندان های شاه نیز بگویم. از آنها که نام آزادگی بر پیشانیشان حک شده بود و درست به همین جرم طومار عمرشان را رژیم وابسته دیگری در هم پیچید. خیلی از آنان بلافاصله پس از دستگیری به جوخه اعدام سپرده شدند. مرگ قساوت آمیز این آزادگان، هم برای مبارزین دیگر هشدار دهنده بود و هم انگیزه مبارزه و مقاومت را در آنان هر چه بیشتر تقویت نمود. در میان آنان بگذارید از گلی سرخ نام ببرم و از "ستاره دنباله دار اعدامی"، از "ستاره خون" یاد کنم. از شاعر خلق، از سعیدمان بگویم، از سعید سلطانپور، از آن جان شیفته که نعره اش از میان دیوارهای ستبر زندان، روی فلات می پیچید:
"بر کشورم چه رفته است
بر کشورم چه رفته است
که زندان ها
از شبنم و شقایق سرشارند"
و هنوز او بود، سعید ما، "گلی غمگین در هاله ای ز خون و خاکستر" که باز از حصار زندان، این بار از زندان یک رژیم مذهبی، فریادش را به گوش دربندیان" کارخانه و کارِ ستمگر" می رساند :
" ببین
هنوز از قتلگاه
می خوانم
صدای خسته من رنگ دیگری دارد
صدای خسته من سرخ و تند و توفانی است
صدای خسته من آن عقاب را ماند
که روی قله شبگیر بال می کوبد
و نیزه های تفته ی فریادش
روی مدار آتیه و انقلاب می چرخد"
آری، روی فلاتی که هنوز "صدای گلوله، صدای محاصره، صدای باروت، صدای سوختن نوشته ها و نام ها، صدای شلیک روی دیوار، صدای شلیک از پنجره، صدای مرگ در خیابان، صدای زنده باد......، صدای خون، از آن به گوش، می رسید، این"صدای توانای" او بود که در میان همه آن "صدا"ها در طنین بود. صدای سعید، سعید خلق، شاعر انقلابی خلق، شاعری که در سوگش"، در گستره فلات دربند، خلق ها به عزا نشستند و خون سرخش پرچم مبارزه و مقاومت را رنگین ساخت.
آرام آ.......ی مادرم، آرام
بگذار تا سپیده بر آید
بگذار با سپیده ببندند
پشت مرا به تیر
بگذار تا بر آید "آتش"
بگذار تا ستاره شلیک
دیوانه وار بگذرد از کهکشان خون
خون شعله ور شود
بگذار باغ خون
بر خاک تیرباران
پرپر شود
بگذار بذر "تیر"
چون جنگلی بروید در آفتاب خون
فریادگر شود
این بذر به خاک نمی ماند
از قلب خاک می شکفد چون برق
روی فلات می گذرد چون رعد
خون است و ماندگار است
(سعید سلطانپور)
----------------------
پی نوشت:
(1) وارطان سالاخانیان مبارز ارمنی اهل تبریز، کارگر انقلابی ای بود که همچون کوچک شوشتری، خسرو روزبه و مبارزین دیگر از میان توده های تحت ستم ایران جزء حزب توده بوده و در دهه 20 و سال های اول دهه 30 فعالیت های مبارزاتی خود را در این حزب پیش برد. وارطان در 6 اردیبهشت سال 1333 توسط مأموران رژیم شاه دستگیر و در 18 اردیبهشت همان سال پس از تحمل شکنجه های فراوان در زیر شکنجه به شهادت رسید. در این زمان او 22 ساله بود. ما بعد ها نیز در زندان های دوره شاه با برخی از زندانیان توده ای (از جمله بعضی از افسران آن دوره) روبرو هستیم که با رژیم شاه نساختند. در اینجا در رابطه با حزب توده لازم است نکاتی توضيح داده شود. 1) تا آنجائی که به دهه 20 و 30 بر می گردد باید حساب رهبران خائن حزب توده را از حساب اعضای صادق این حزب که بسیاری از کارگران و زحمتکشان جامعه ما را در بر می‌گیرد، جدا نمود. 2) حزب توده اگر چه در این دوره (و هرگز) یک حزب کمونیست و به این اعتبار حزب طبقه کارگر نبود، ولی هر چه بود یک حزب ضد خلقی نیز نبود. 3) در طی سال های 40 و 50 حزب توده اساساً در ایران حضور و در نتیجه عمکردی نداشت. اما کار تبلیغی و ترویجی آن در خارج از کشور در چهار چوب سياست های شوروی سابق در مقابله با نیروهای انقلابی و مردمی قرار داشت. در آن دوره چریک های فدائی خلق در برخورد به حزب توده با توجه به تجربه های عینی زیادی که در رابطه با نفوذ پلیس در بین توده ای ها داشتند- که نمونه برجسته آن نفوذ ساواک در تشکیلات تهران حزب توده بود- در مورد فعالین سیاسی حزب توده، این شعار را رهنمون خود قرار داده بودند که " هر فعال توده ای پلیس است مگر این که عکس اش ثابت شود"(این شعار ورد زبان رفقای اولیه ما در گروه رفیق مسعود احمدزاده بود. دریغا که بعداً چنین رهنمودی به فراموشی سپرده شد و مثلاً در جزوه "اعدام انقلابی عباس شهریاری، مرد هزار چهره-بزرگترین جاسوس و مشاور عالی سازمان امنیت ایران"، با این جریان منحط با لحن دیگری سخن گفته شد). 4) در دوره جمهوری اسلامی حزب توده به خاطر همکاری بی شائبه اش با رژیم دار و شکنجه جمهوری اسلامی و شرکت مستقیم در سرکوب توده ها، دیگر شکی در ماهیت ضد خلقی خود برای هیچ عنصر مترقی و آزادی خواهی باقی نگذاشت.
(2) حقیقتاً انقلابیون بسیاری بودند که با همه اسرارشان در دل یا در زیر شکنجه جان باختند و یا به جوخه اعدام سپرده شدند و دشمن با همه شکنجه گران حرفه ای اش نتوانست از طریق آنها به مبارزین و نیروهای مردمی دیگر دسترسی پیدا کند. نمونه هادر این زمینه همانطور که اشاره شد بسی فراوان تر از آن است که به شمارش آیند. اتفاقاً در شماره 95 پیام فدائی خاطره ای در ارتباط با مبارز کمونیست، لقمان مدائن از زبان یکی از رفقای نوجوان او در آن زمان، نوشته شده که دقیقاً بیانگر آن است که زندگی خیلی از افراد مرتبط با انقلابیونی نظیر لقمان درست به خاطر مقاومت حماسی آنان زیر شکنجه مسیر دیگری غیر از زندان طی کرده است. کسی که خاطره اش را از آن دوران نوشته است توضیح می دهد که به خاطر این که مبادا ارتباطش با لقمان قطع شود مدام بر سر قرار وی می رفت و این در حالی بود که لقمان، فدائی مبارز تحت شکنجه قرار داشت و بالاخره نیز زیر شکنجه شهید شد. یاد او گرامی باد.
(3) او را داداشی صدا می کردیم. این نام را در واقع من به یاد رفیق بسیار عزیز، محمد علی خسروی اردبیلی، که در جبهه نبرد ظفار به شهادت رسيد، برای وی انتخاب کرده بودم. رفیق خسروی نيز مثل رفيق هادی کابلی ، شمالی و اهل بابل بود که همه ما او را "داداشی" می نامیدیم، رفیقی چنان پر کینه و خشم نسبت به دشمن و چنان پاک و با صفا که انسان می توانست قسم بخورد که او همواره رازدار خلق باقی خواهد ماند. در مورد این داداشی (رفیق خسروی) به عينه می شد ديد که چگونه خشم و کينه طبقاتی او نسبت به دشمن، با آگاهی طبقاتی اش در هم آميخته بود. داداشی همواره از مصائب و ظلم هائی که در زندگی با آنها مواجه شده بود سخن می گفت و در افشای ستمگری های دربار پهلوی، از دوره کودکی خود تعريف می کرد که به خاطر چیدن چند سیب از باغ یکی از شاهزاده های دربار شاه در حضور جمع شلاق خورده بود. داداشی دیگر، رفیق هادی کابلی نیز آنچه در داداشی اول (رفیق خسروی) متجلی بود را ثابت کرد. برای به تسلیم کشاندن رفیق کابلی او را با چنان شدتی شکنجه کرده بودند که تنها یک جسد سوخته از او به جا مانده بود. این جسد را به بعضی از زندانیان که وی را می شناختند نشان دادند و برخی از آنها قادر به شناخت وی نشده بودند.
(4) مهناز حقیقتاً انسان فداکاری بود که هنگام دستگیری به زن صاحب خانه که همراه وی در خانه ای که اسلحه جاسازی شده بود دستگیر می شد ندا داد که تو خود را به بی اطلاعی بزن و من همه چیز را به عهده می گیرم. مهناز به عهد خود وفا کرد و آن زن از مهلکه ای که در انتظارش بود خلاصی یافت– هر چند که وی علیرغم دیدن چنین فداکاری بزرگی از یک انسان کمونیست درسی نیاموخت....... خانه ای که مهناز در آن دستگیر شد در تهران در منطقه گیشا قرار داشت. لازم است یادآوری کنم که پاسداران رژیم جمهوری اسلامی، خون خواهر مهناز را نیز که هوادار سازمان مجاهدین بود همزمان با وی بر زمین ریختند.
(5) "دستگاه های اطلاعاتی" و به قول فرد مزبور و بنا به تأکید او "به خصوص از نوع فلاحیان و سعید امامی آن"، در دل این گونه روشنفکران چنان رعبی بوجود آورده است که آنها را بر آن می دارد که پا روی حقایق گذاشته و واقعیت ها را انکار و یا تحریف نمایند. آقای کردوانی سخنان فوق الذکر را در نشریه آرش شماره 80 در تقبیح "خصلت کنجکاوی" سرکوهی که در دوره شاه " اطلاعات فراوانی از گروه های سیاسی، به خصوص "ستاره سرخ" شیراز به دست آورده بود، با ابراز این حرف درست که همه به یکسان ظرفیت تحمل شکنجه را ندارند، در مورد فرد مذکور مطرح کرده و نوشته است که وی "پس از دستگیری و در زیر شکنجه مجبور به دادن همه ی آن اطلاعات شد". این حرف آقای کردوانی با اظهارات زندانیان سیاسی مطلع از وضع سرکوهی در زندان در دهه 50، هم خوانی دارد ولی او با تکیه بر آن مورد، حکم غیر واقعی و نادرست دیگری صادر می کند. ابراز حرف های غیر واقعی از این قبیل که- "اصولاً سال هاست که آن تصور گذشته ی" زندانی قهرمان و شکست ناپذیر" (که در گذشته هم در بسیاری موارد واقعیت نداشت) جائی در حوزه ی خرد روشنفکران ایران ندارد"، انسان را به یاد خمینی در نجف عراق در اوایل دهه 50 می اندازد (البته با تأکید بر این که به قول معروف در مثل مناقشه نیست) که وقتی برای وی تعریف کردند که در ایران جوانان انقلابی ای پدیدار شده اند که از مرگ نمی ترسند و شجاعانه و به طور مسلحانه با رژیم شاه می جنگند و در بیدادگاه های شاه، خود شاه و رژیمش را به محاکمه می کشانند و احکام تير باران آن بیدادگاه ها را با روی شاد می پذيرند، با ناباوری کامل به این سخنان برخورد کرده و نتوانست چنین واقعیتی را هضم و به خود بقبولاند؛ و در آخر نیز تنها با عدم قبول چنان واقعیتی و "دروغ" خواندن موضوع، خود را تسکین داد. این مثال آموختنی است و صاحبان چنان تفکری باید اندکی با خرد لازم واقعیت هائی را که ممکن است حتی در تصورشان نیز نگنجد، درک کنند و در نتیجه از وجود ناسره به انکار سره نرسند و حقایق را با گردش نوک قلم، به راحتی در زیر پا قرار نداده و له نکنند! ر. پارسا با نقل جملات فوق و پاسخ به آن در شماره های 82-81 نشریه آرش، ضمن تأکید بر مقاومت قهرمانانه مبارزینی چون علی جدیدی و شهرام محمدیان در زیر شکنجه " دستگاه های اطلاعاتی" جمهوری اسلامی در دهه 60، می نویسد: " اینان قهرمانان ما، روشنفکران و قهرمانان مردم ایران هستند و خواهند بود. اگر بر سر پیمان و اعتقادات خود ماندن در حوزه خرد شما نیست، چه چیزی در حوزه ی خرد شماست؟ زیر پا گذاشتن اصول، بریدن و همکاری کردن، تسلیم شدن؟ کدامین؟"
(6) شیدا بهزادی دختری بود نوزده ساله. شانزده روز پيش از آن در خيابان به عنوان مشکوک دستگير شده بود. اوايل خيلـی شکنجه اش کرده بودند، و اين از سوزن هايی که برای به هوش آوردنش زير ناخن هايش فرو کرده بودند معلوم بود. خودش می گفت آنقدر زدندم که بيهوش شدم. با فرو کردن سوزن زير انگشتانم به هوشم آوردند. تقاضای رفتن به توالت کردم. بازجويم که همان شکنجه گرم بود - در بعضی موارد اين دو فرق داشتند - مرا به توالت برد. همينقدر يادم هست که شلوارم را پايين کشيدم. ديگر هيچ چيز نفهميدم. بعد از چند روز خود را در بهداری اوين يافتم. پاهايش که بر اثر ضربه های کابل پاره شده بود، چرک کرده بود. بعد از شکنجه، زندانی ديگر قادر به پوشيدن کفشهايش نيست. اگر بر اثر شکنجه پارگی ايجاد شده باشد حتماً عفونت ايجاد می کند. او هم فقط پماد می ماليد، تنها چيزی که در بند وجود داشت. می گفت شانزده روز است خون ادرار می کند. و اين عارضه حدود دو ماه ادامه داشت. پرسيدم خوب چه گفتی. رندانه جواب داد همه چيز را. او را خيلـی شکنجه کرده بودند و بدون گرفتن حتی يک کلمه حرف، به بند آورده بودند و ديگر سراغش را نگرفته بودند.
(7) یک شاهد عینی به نام مسعود کوماشی، اعدام رفقای نامبرده را چنین توضیح می دهد : " شاید بعضی از شماها نام روح انگیز دهقانی را شنیده باشید. او خواهر اشرف دهقانی بود که بعد از سی خرداد همراه با شش زندانی دیگر در حالی که شعار می دادند در زندان تبریز اعدام شد. بعد از تیرباران، پاسداری به نام حاجی جبار چند تیر به آلت تناسلی روح انگیز شلیک کرد. بعد هم لختش کرد و به یکی از مرده ها که به روی او انداخته بود گفت تو هم با این کیف کن. اینها حتی از مرده کمونیست ها هم ترس دارند." مسعود کوماشی در توضیح چرائی چنین برخورد رذیلانه و وقاحت باری به درستی می گوید:" اما مساله این است چرا رژیم این کارها را می کرد؟ آیا پاسداری که این کارها را می کرد دیوانه بود؟ آیا خمینی که دستور قتل را می داد دیوانه بود؟ آیا او جنون داشت؟ آیا این جنون بشری بود که این چنین می کرد؟ یا چیز دیگری بود، این که نیاز این حکومت برای ماندن بود؟ وقتی یک رژِیم تکیه بر مردم نداشته باشد و تکیه اش به سرمایه باشد به خاطر ماندن خودش هر کسی را که لازم باشد می کشد." برخورد شجاعانه بسیاری از مبارزینی که سرسپردگان رژیم جمهوری اسلامی خون آنها را در حالی که شعار زنده باد آزادی آنان در هوا طنین انداخته بود، در میدان های تیر بر زمین ریختند، در گزارشات دیگری نیز ذکر شده است. از جمله ناصر که قبلاً نیز از او نقل شد به عنوان یک شاهد عینی گفته است: "ما را با بچه های اعدامی به محل اعدام بردند و در یک گوشه ای رو به دیوار با چشمان و دستان بسته نشاندند. احکام اعدام را فردی به نام قاسم می خواند. او اسامی حدود 20 تا 25 نفر را خواند و سپس آنها را به جوخه بستند. بعد چشم بندهای ما را باز کردند تا شاهد مرگ آنان باشیم. همان لحظه حالت ناجوری به من دست داد. بچه های اعدامی یک صدا شعار مرگ بر خمینی و زنده باد آزادی می دادند. بعد......... یک سری دیگر را اعدام کردند. کامیونی که مخصوص حمل گوشت بود آوردند و اجساد را توی آن ریختند"(هر دو مورد نقل از " کتاب سمینار بین المللی استکهلم" 1-2 اکتبر 1998، کانون زندانیان سیاسی ایران در تبعید- تأکید از من است).
(8) از اشعار سعید سلطانپور و قطعاتی از شعر های: "عاشقان شرزه" و " صدای بال ققنوسان" از شفیعی کدکنی.
(9) کسانی که در آن زمان در زندان بودند، هنوز با ناباوری تعریف می کنند که وقتی نام آن مبارزین از بلند گو برای اعدام خوانده می شد، آنها با چهره های خندان با بچه ها روبوسی می کردند و یا با سر دادن شعاری و تکان دادن دست خداحافظی می کردند و واقعاً که گوئی عازم مسافرتی هستند، سبکبال می رفتند. در کتاب حقیقت ساده نیز این واقعیت بیان شده است. منتها به نظر می رسد که نویسنده کتاب مزبور هیچ وقت قادر نشده که علت چنین برخوردی از طرف آن مبارزین را در یابد، برخوردی که در واقع از روحیه و فرهنگ انقلابی در وجود آن مبارزین ناشی می شد. از این رو در کتاب مزبور هر جا که نویسنده فرصت یافته علت وجود چنان روحیه مبارزاتی در آن انقلابیون را با نسبت دادن به اصطلاح ضعفی به آنها، توضیح داده است. مثلاً در این کتاب، علت برخوردهای انقلابی بعضی از مبارزین در زندان، به این امر که گویا انقلابیون ما پیروزی را نزدیک می دیدند، منتسب شده است. در مورد رفیق فراموش نشدنی سیما دریائی نیز به همین گونه برخورد شده است. در حالی که حداقل روشن است که این رفیق به عنوان یک چریک فدائی خلق به استراتژی جنگ توده ای طولانی اعتقاد داشت و طولانی بودن مبارزه برای وی امر محرزی بود؛ یعنی چنان اعتقادی خود نشان می دهد که اتفاقاً چشم انداز پیروزی برای این رفیق در دوردست قرار داشت. بی مناسبت نیست که همین جا قید شود که در وصیت نامه سیما که برای خانواده اش فرستاده، این جملات با برجستگی می درخشند: "هر آنچه گفتم درست بود و برایش ایستاده ام، ستاره ای بودم که خاموش نگشتم". یاد عزیزش گرامی باد!
به نقل از کتاب "در جدال با خاموشی، تحليلی از زندانهای جمهوری اسلامی در دهه 60 *
