تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة رساله‌ای سیاسی از محمدحسین نائینی در محدودهٔ نظریهٔ شیعی حکومت جور در دورهٔ غیبت و در دفاع از حکومت انتخابی و مخالفت با سلطنت مطلقه و حکومت استبدادی است که آن را در ربیع‌الاول ۱۳۲۷ ق. (پس از به توپ بستن مجلس شورای ملی و پیش از فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان) نوشت و در همان سال در بغداد به چاپ رساند این کتاب مورد تأیید محمدکاظم خراسانی و عبدالله مازندرانی دو فقیه معروف آن زمان نیز قرار گرفت .
عنوان کامل کتاب را «تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة فی لزوم المشروطیة الدولة المنتخبة لتقلیل الظلم علی أفراد الأمة و ترقیةالمجتمع» نیز ثبت کرده‌اند..
کتاب به گفته نگارنده «در تشریح حقیقت استبداد و مشروطیت دولت و تحقیق قانون اساسی و مجلس شورای ملی و توضیح معنی حریت و مساوات است» او استبدادرا به دو نوع استبداد سیاسی و استبداد دینی تقسیم کرده و از میان بردن استبداد دینی را بسیار دشوارتر می‌داند.
استبداد را به سیاسی و دینی منقسم و هر دو را مرتبط به هم و حافظ یکدیگر و با هم تؤام دانسته‌اند و قلع این شجره خبیثه و تخلص از این رقیت خسیسه -که وسیله آن فقط به التفات و تنبه ملت منحصر است- در قسم اول اسهل و در قسم دوم در غایت صعوبت و بالتبع موجب صعوبت علاج قسم اول هم خواهد بود.
نائینی در این کتاب مخالفت اسلام با کسب دانش را رد کرده و مشروعیت حکومت در زمان غیبت را منوط به تدوین قانون اساسی، تشکیل مجلس شورای ملی و نظارت مجتهدین بر قوانین مجلس می‌داند.
تنبیه الامه در یک دیباچه، پنج فصل و یک خاتمه نوشته شده است.
· دیباچه
· فصل نخست: اصل حکومت دینی و عقلی مشروطه است
· حکومت غیراستبدادی و محدود یا حکومت عقلی و شرعی
· مشورت اساس حکومت شرعی و عقلی
· معاویه بنیان‌گذار استبداد در اسلام
· عصمت شیعی و بیعت سنی مبنای محدودیت اسلام
· فصل دوم: ادلهٔ وجوب محدود کردن سلطنت
· فصل سوم: در لزوم تشکیل حکومت مشروطه
· فصل چهارم: شبهات مخالفین مشروطه
· فصل پنجم: شرایط و وظایف نمایندگان مجلس
· خاتمه
محمدحسین غروی نائینی (زاده ۲۷ ذیقعده ۱۲۷۶ در نائین درگذشته ۲۶ جمادی الاول ۱۳۵۵ در نجف) مرجع تقلید شیعه و از مهمترین روحانیون حامی نهضت مشروطه در ایران بود.
تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة معروف ترین اثر نائینی است که آن را در ربیع‌الاول ۱۳۲۷ (پس از به توپ بستن مجلس شورای ملی و پیش از فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان) نوشت و در همان سال در بغداد به چاپ رساند.
او در سال ۱۳۰۳ به عراق رفت و در سامرا شاگرد میرزای شیرازی شد. او را از مشاوران میرزا در جریان فتوای تحریم تنباکو شمرده‌اند. نائینی در سال ۱۳۱۴ پس از مرگ استادش به نجف رفت و از شاگردان محمدکاظم خراسانی شد و سال‌ها در کنار او به فعالیت پرداخت.
او تدریس را در زمان حیات استادش آغاز کرد و ابوالقاسم خویی، میرزا حسن موسوی بجنوردی، علیمحمد بروجردی، محسن حکیم، سید محمدحسین طباطبایی، حسین حلی و محمدهادی میلانی از شناخته‌شده‌ترین شاگردان او هستند.
گرایش سیاسی نائینی نزدیک به میرزای شیرازی و همچنین سید جمال‌الدین اسدآبادی بود که از دوستان دوران جوانی او به شمار می‌رفت.
او در جریان جنگ جهانی اول از جمله روحانیونی بود که علیه انگلیس اعلام جهاد کردند و پس از به قدرت رسیدن ملک فیصل نیز با او مخالفت کرده و انتخابات عمومی برای تشکیل مجلس مؤسسان را تحریم کرد و در اعتراض به تبعید شیخ مهدی خالصی از رهبران مخالفان ملک فیصل به حجاز به همراه تعداد دیگری از روحانیون به ایران مهاجرت کرد که پس از یکسال به نجف بازگشت.
نائینی احتمالا نخستین اندیشمندی‌ست که به صراحت از لزوم وجود قانون اساسی در دولت اسلامی سخن گفته است. به اعتقاد او در دوران غیبت و در غیاب «ملکه عصمت» نخستین چیزی که می‌تواند حافظ عدالت و مانع طغیان حکومت‌گران باشد، قوای قانونی و قانون اساسی است.
او قانون اساسی را «در ابواب سیاسیه و نظامات نوعیه» به رساله‌های عملیه تقلیدیه «در ابواب عبادات و معاملات و نحوهما» تشبیه می‌کند.
