زنده باد ایران آزاد: آیا شیر و خورشید نشان حمایت از سلطنت و خاندان پهلوی است؟(گردآوری علی آزادان)

در باور بسیاری از ایرانیان بخصوص نسل پس از انقلاب اینگونه نقش بسته است که شیر و خورشید بر پرچم ایران, نشان سلطنت پهلوی و حامیان آن دارای گرایش سیاسی سلطنت طلبی هستند. نشان شیر و خورشید, برای بسیاری از ایرانیان صرفا یادآور سلطنت پهلویان است و اگر فردی به هر دلیلی مخالف نظام سلطنتی باشد ناخودآگاه از این نشان احساس انزجار می کند.

برخی نیز با علم به قدمت بسیار بیشتر این نشان همچنان معتقدند که شیر و خورشید نشان از جور و ظلم نظامهای سلطنتی گذشته در ایران است که به نظر بحثی غیرمنطقی می نماید چراکه تاریخ ایران, و نه فقط ایران بلکه تاریخ سراسر جهان, نظامهایی سلطنتی با ماهیت استبدادی داشته است اما اولا این دلیلی بر رد و انکار نشانی ملی که بخشی از تاریخ ایران است نمیباشد و ثانیا ذات حاکمیت قرنها پیش مهیا کنندهء نظامی پادشاهی بوده است. وگرنه ایران در قرنها پیش که پذیرای نظامی جز این نبوده, حتی نظام حاکمیت اسلامی نیز از صدر اسلام به بعد همواره فرد محور و فردگرا بوده است.

ضمن اینکه نگارنده, معتقد است در حال حاضر, پرچم رسمی ایران همانی است که به تایید و مورد شناخت سازمان ملل و جهانیان رسیده است و نیز بحث و طرح آن در مباحث سیاسی صرفا اثری فرسایشی و تفرقه آمیز دارد, لازم است نکاتی چند دربارهء قدمت و اصالت این نشان پرچم تاریخی ایران که بخشی از هویت ملی ماست یادآوری شود.

شیر و خورشید نشانی است که تا پیش از انقلاب ۵۷ نماد ملی ایران بود. این نشان تلفیقی از سنن کهن میان‌رودان، ایران، عرب، ترک، یهودی و مغول است و از این حیث قابلیت یک نشان ملی بودن را سوای گرایشهای سیاسی و قومی و عقیدتی داراست.

از حدود قرن ششم هجری، علامت شیر و خوشید از ستاره‌بینی وارد کارهای هنری در قلمرو اسلامی از مصر تا آسیای میانه شد. از پس از دوران سلجوقیان این نشان از قرن نهم هجری/پانزده میلادی بطور ناپیوسته بر روی پرچم‌های ایران نقش بسته‌است.

نشان شیر و خورشید در هر دوره‌ای از تاریخ بصورت مختلفی تعبیر شده‌است. در ابتدا تنها نشانی ستاره‌بینی بوده‌ و نه مظهر حکومت.

در دوران صفویه این نشان تعبیری شیعی/ایرانی پیدا می‌کند. از زمان شاهان بعد از آغامحمدخان قاجار و همزمان با تحولات فکری و اجتماعی در آن زمان، تعبیر شیعی نشان به تدریج کمرنگ می‌شود. در این دوران است که این نشان به ایران قبل از اسلام نسبت داده‌می‌شود.

قدیمی ترین پرچم شیر و خورشید دار شناخته شده به سال ۸۲۶ هجری قمری (حدود ۱۴۲۳ میلادی) بر می‌گردد. این پرچم در مینیاتوری از شاهنامه شمس الدین کاشانی به تصویر کشیده شده‌است.

در دوران صفوی نشان شیر و خورشید مظهر دو رکن جامعه بود: «حکومت و مذهب» و تا زمان شاه‌عباس صفوی، نشان شیر و خورشید به نشانی رایج در درفش‌های ایران بدل شده‌بود.

در دوره صفوی «نشان خورشید» نشانگر نظام سال و ماه خورشیدی و «نشان شیر» در آن اشاره به امام علی، «شیر خدا» است که در بعضی از نشان‌ها این جمله در زیر نشان شیر و خورشید به چشم می‌خورد و شمشیر در دست شیر نیز ذوالفقار شمشیر مشهور علی ابن ابیطالب امام اول شیعیان است.

مهر شاهنشاهی نادرشاه منقش به شیر و خورشید بود. همجنین نشان مزین به عبارت «الملک الله» بود. دو شمشیر آب طلای متعلق به کریم‌خان زند دارای نشان نجومی شیر است که نشانگر نشان ستاره بین شیر در برج اسد دارد. از دیگر نمونه‌های مربوط به این دوران می‌توان به نقش شیر و خورشید بر روی سنگ قبر یک سرباز زند اشاره‌نمود.

از تغییراتی که در زمان سلطنت فتحعلی شاه در درفش و علامت دولت ایران رخ داد، تغییرات در نژاد شیر بود، بدین معنی که قبل از اواسط سلطنت فتحعلی شاه، همیشه شیری که در سکه‌ها و درفش‌های ایران نقش می‌گردید، شیر ایرانی بود، زیرا «شیرهای ایرانی چه نر و چه ماده، بی یال بوده‌اند نه همچون شیرهای آفریقا که نرهایشان یالدار و ماده شان بی یالست» از این زمان با تاثیر گرفتن از اروپاییان تصویر شیر بر اساس شیرهای نر آفریقایی که دارای یال بودند ترسیم می‌شود.

امیرکبیر دستور داد شکل پرچم مستطیل باشد ( بر خلاف شکل سه گوشه در عهد نادرشاه ) و سراسر زمینۀ پرچم سفید، با یک نوار سبز در گوشه بالائی و نواری سرخ رنگ به همان اندازه در قسمت پائین پرچم دوخته شود و نشان شیر و خورشید و شمشیر در میانه پرچم قرار گیرد، بدون آنکه تاجی بر بالی خورشید گذاشته شود. بدین ترتیب پرچم ایران تقریباً به شکل و فرم پرچم امروزی ایران درآمد.

در پنجمین متمم قانون اساسی مشروطه نخستین قانون اساسی ایران (قانون اساسی مشروطه)، پرچم ایران به شکل شیر و خورشید بر روی سه رنگ سرخ و سفید و سبز تعیین شد.

پس انقلاب ۵۷ با وجود آنکه این نشان مفهوم بسیار قدیمی شیعی داشت و شیر منسوب به علی امام اول شیعیان بود، در فضای انقلاب سال‌های اول پس از انقلاب، نشان شیر و خورشید سمبل یک «نظام سرکوبگر، غربزده شاهنشاهی» بود که باید جایگزین می‌شد. در آن دوران مهندس مهدی بازرگان تلاشهای بسیاری کرد تا حاکمیت وقت را از سر این تصمیم منصرف کند که متاسفانه موفق نشد.

در سال ۱۳۸۷ تلاشی برای بازگرداندن سردر شیر و خورشید مجلس ایران صورت پذیرفت. اما با وجودی که این کار با استقبال افکار عمومی همراه بود و قانونگذاران ایران هم نسبت به این کار ابراز تمایل کرده بودند، این شیرها پس از دو روز دوباره به زیر کشیده شد.

متاسفانه به نظر میرسد که در حال حاضر نشان شیر و خورشید تبدیل به نشان مخالفت با جمهوری اسلامی شده است و تا سطح یک حزب و دیدگاه سیاسی تنزل یافته و آن بار نشان ملی بودن خود را تا حدی از دست داده است.